کتاب «معماری در عصر هوش مصنوعی: مقدمه‌ای بر هوش مصنوعی برای معماران» نوشته دکتر نیل لیچ، معمار و نظریه‌پرداز برجسته انگلیسی، با ترجمه دکتر سید یحیی اسلامی، دکتر سیده صدیقه میرگذار لنگرودی و دکتر نسیم مجیدی زنجانی منتشر شده است. این کتاب که توسط مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران در سال 1403 به چاپ رسیده، با 289 صفحه به بررسی جامع و چندجانبه رابطه میان هوش مصنوعی و معماری می‌پردازد.
هوش مصنوعی در دنیای امروز به سرعت در حال تغییر معماری است و معماران ایرانی باید با این تحولات آشنا شوند. این کتاب به دلیل نگاه جامع و چندجانبه‌ای که به رابطه میان هوش مصنوعی و معماری دارد، می‌تواند برای جامعه معماری ایران یک منبع آموزشی ارزشمند باشد. پروفسور نیل لیچ با استفاده از دانش و تجربه خود، این پیچیدگی‌ها را به خوبی توضیح داده و خواننده را با روند تاریخی پیشرفت‌های تکنولوژی آشنا می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان یک ابزار در طراحی و آینده دفاتر معماری مورد استفاده قرار گیرد.
این کتاب نه تنها به معماران کمک می‌کند تا از کارکردهای هوش مصنوعی آگاهی پیدا کنند، بلکه به آنها این امکان را می‌دهد که بدانند چگونه می‌توانند این فناوری را در پروژه‌های خود به کار ببرند و از آن بهره‌برداری کنند. مطالعه آن می‌تواند معماران ایرانی را برای آینده‌ای که هوش مصنوعی در آن، نقشی کلیدی ایفا می‌کند، آماده کند. علاوه بر آن، چنین منبع آموزشی برای معماران و دانشجویان ایرانی در دسترس نبوده است. با توجه به تغییرات سریع دنیای معماری، امیدواریم، این مبحث هر چه سریع تر به سیلابس درسی دانشگاه‌ها افزوده شود. در این صورت، این ترجمه به عنوان یک منبع آموزشی مفید و پایه برای ارتقای سطح دانش و آشنایی با مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی برای معماران ایرانی نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
آنچه در این کتاب می‌خوانید:
فصل اول: «مقدمه»
فصل دوم: «هوش مصنوعی چیست؟»
فصل سوم: «تاریخچه هوش مصنوعی»
فصل چهارم: «هوش مصنوعی، هنر و خلاقیت»
فصل پنجم: «هوش مصنوعی، هنر رسانه‌ای و علوم اعصاب»
فصل ششم: «هوش مصنوعی و معماری»
فصل هفتم: «آینده دفاتر معماری»
فصل هشتم: «هوش مصنوعی و شهر آینده»
فصل پایانی: «آینده هوش مصنوعی»
فصل اول درواقع مقدمه ایست بر هوش مصنوعی و معماری.
فصل دوم فنی‌ترین فصل کتاب را تشکیل می‌دهد. این فصل اصول پایۀ هوش مصنوعی را معرفی نموده و یک سری از تفاوت‌های مهم بین اَشکال مختلف هوش مصنوعی را بیان می‌کند و تعاریفی از تعدادی اصطلاح کلیدی ارائه می‌دهد. این فصل به توسعۀ یادگیری عمیق و استفاده از شبکه‌های عصبی پرداخته و به‌ویژه بر روی یک سری تکنیک‌های استفاده شده برای تولید تصاویر با استفاده از الگوریتم دیپ دریم (رؤیای عمیق) و انواع مختلفی از شبکه‌های تخاصمی مولد تمرکز شده است. درنهایت به برخی از تکنیک‌های هوش مصنوعی که برای معماری توسعه یافته‌اند و حوزۀ رو به رشد «هوش معماری» هستند، می‌پردازد.
فصل سوم به لحاظ جهت‌گیری، بیشتر تاریخی است. این فصل، تاریخچه‌ای از هوش مصنوعی ارائه می‌دهد که به‌طور کلی بر رؤیت‌پذیری و غیرقابل مشاهده بودن هوش مصنوعی اشاره دارد. لذا، برخی از شخصیت‌های مهم در تاریخچه هوش مصنوعی مانند آلن تورینگ را که مشارکت‌های پنهان و کمتر شناخته‌شده‌اش در محاسبات، اکنون شناخته شده و در فرهنگ عمومی ارج یافته است، معرفی می‌کند. همچنین، به نقاط افت در تاریخچۀ هوش مصنوعی ـ دوره‌های معروف به زمستان‌های هوش مصنوعی ـ و نیز به رویدادهای رسانه‌ای مهم ـ شطرنج ـ و بازی جئوپاردی_ که سبب شدند هوش مصنوعی مورد توجه جهانی قرار گیرد، می‌پردازد. درنهایت، فصل با هشداری دربارۀ خطرهای بهره‌برداری از هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار بازاریابی به‌دلیل عدم رؤیت‌پذیری آن، به پایان می‌رسد.
فصل چهارم ظرفیت هوش مصنوعی برای «خلاق» بودن را بررسی می‌کند. این فصل، نگاهی به تأثیر تکنیک‌های هوش مصنوعی تولیدی در حوزۀ هنر دارد، به‌خصوص در لحظه‌ای که آثار هنری هوش مصنوعی نه‌تنها در نمایشگاه‌های هنری به نمایش گذاشته می‌شوند، بلکه در حراجی‌های هنری نیز به فروش می‌رسند و جوایز هنری بین‌المللی را نیز برنده می‌شوند. همچنین، در ادامه چند پرسش جست‌وجوگرانه را مطرح می‌کند. آیا هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی واقعاً هنر است؟ چه کسی حق نشر هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی را دارد؟ و آیا زمان آن فرا نرسیده است که در پرتو هوش مصنوعی، فهم خود از خلاقیت را مورد بازاندیشی قرار دهیم؟ این فصل با نتیجۀ این مشاهده که شاید هوش مصنوعی بتواند آینه‌ای را به ارمغان آورد که با آن می‌توان هوش و خلاقیت انسان را درک کرد، پایان می‌پذیرد.
فصل پنجم این پرسش را مطرح می‌کند که آیا ماشین‌ها قادر به «رؤیاپردازی» یا «توهم» هستند یا خیر؟ این فصل بر اهمیت لحظه‌ای که رفیک آنادول تصویرسازی خود با عنوان توهمات ماشینی را روی سالن کنسرت والت دیزنی فرانک گری در لس‌آنجلس پیاده کرد، تأکید می‌کند و وهم‌های ماشینی را با نظریۀ «توهم کنترل‌شده» که به‌تازگی در حوزۀ علوم اعصاب توسعه یافته است، مقایسه می‌کند. بدین ترتیب به بررسی آنچه هوش مصنوعی و علوم اعصاب می‌توانند در مورد نحوۀ تفکر و دیدگاه معماران در جهان به ما بدهند، می‌پردازد. این فصل با نتیجه این مشاهده که شاید نقش اصلی هوش مصنوعی این باشد که به‌عنوان یک منبع الهام‌بخش برای معماران عمل کند، پایان می‌یابد.
فصل ششم به هیاهوی اخیر علاقه‌مندی به هوش مصنوعی در محیط طراحی معماری می‌پردازد. این فصل، اهمیت اولین نمایشگاه هوش مصنوعی و معماری را بازتاب می‌دهد و به بررسی این امر می‌پردازد که چگونه هوش مصنوعی شروع به بهبود ارائه رویکردهای جدید به طراحی معماری کرده است. به‌طور خاص، بر روی رویکردهای مختلفی که معماران پیشرو نظیر ولف پریکس (شرکت کوپ هیمل بلاو)، تام مین (شرکت مورفوسیس) و پاتریک شوماخر (شرکت زاها حدید) پیرامون هوش مصنوعی در عملکردهای طراحی خود به‌کار می‌برند، تمرکز دارد. همچنین به نقش بالقوۀ هوش مصنوعی در ساختمان‌سازی می‌پردازد.
فصل هفتم به بررسی این امر می‌پردازد که دفتر معماری آینده چگونه با هوش مصنوعی در ارتباط خواهد بود. در اینجا تمرکز کمتر بر روی تجربه و بیشتر بر روی کاربردهای حرفه‌ای، کمتر بر روی زیباشناسی و بیشتر بر پرسش از عملکرد متکی است. این فصل با دو توسعه‌دهندۀ پیشگام نرم‌افزار معماری مبتنی بر هوش مصنوعی، اِکس‌کول و هوش مصنوعی اسپیس میکر، در ارتباط است و رویکردهای مختلف آنها را مقایسه می‌کند. بدین ترتیب به این بحث می‌پردازد که در مورد ورود هوش مصنوعی به دفتر معماری، نقطۀ عطف مهم زمانی خواهد بود که مشتریان شروع به اصرار بر این کنند که معماران خود از هوش مصنوعی استفاده کنند. لذا درنهایت به این نتیجه می‌رسد که در عصر هوش مصنوعی، طراحی به‌عنوان فرایندی برای جست‌وجوی قابلیت نتایج، به‌جای یک فرایند بالا به پایین ساخت فرم به صورتی که در گذشته بود، بازتعریف می‌شود.
فصل هشتم به تخمین قابلیت تأثیر هوش مصنوعی در آیندۀ شهرهای ما می‌پردازد. این فصل بر این ایده تأکید می‌کند که پیش‌برندۀ اصلی تغییرات، به‌جای جست‌وجوی فرم‌های معماری نوآورانه، معرفی فناوری‌های اطلاعاتی مبتنی بر هوش مصنوعی خواهد بود. هوش مصنوعی به‌زودی نه‌تنها بر این امر که شهرها چگونه طراحی می‌شوند، تأثیر خواهد داشت، بلکه نحوه عملکرد آنها را نیز مشخص می‌کند. شهرها، شهرهای اطلاعاتی خواهند شد و هوش مصنوعی به‌عنوان یک «مغز» عمل خواهد کرد تا به آنها اجازه دهد به‌طور مؤثرتری عمل کنند. شهر آینده شهری خواهد شد هوشمند و کارآمد – یک «مغز شهر»، یک نسخه از شهر امروز که با هوش مصنوعی ارتقا یافته است.
فصل پایانی در ارتباط با آینده هوش مصنوعی تأمل می‌کند و مروری بر پیشبینیهایی پیرامون قابلیت هوش مصنوعی ارائه می‌دهد. آیا هوش مصنوعی همیشه قادر خواهد بود تا با هوش انسان رقابت کند یا حتی بر آن بیفزاید؟ آیا می‌تواند آگاهی را به دست آورد و به‌مانند انسان بیندیشد؟ و اگر بله، چه پیامدهایی خواهد داشت؟ کتاب با فهرستی از پیشبینیهایی درباره تأثیر هوش مصنوعی بر حرفه معماری به پایان رسیده و به این بحث می‌پردازد که با گذر زمان، هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار گسترده و ضروری در دفاتر معماری رواج خواهد یافت، تا در نهایت قادر باشد به تنهایی ساختمان طراحی کند و آنگاه توانایی و استعداد کامل هوش مصنوعی به دست آید. امید است که بررسی و مطالعه این کتاب بتواند معماران ایرانی را برای ساختن فردایی بهتر یاری رساند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز
